نقش مشاوره در عقد قراردادهای تجاری داخلی و بین المللی

نقش مشاوره در عقد قراردادهای تجاری داخلی و بین المللی

 

تنظیم قراردادهای تجاری داخلی و بین المللی بعنوان یکی از موضوعات غیر قابل اجتناب در روابط بازرگانی می باشدکه با پیچیدگی های فراوانی روبرو ست. چگونگی تنظیم یک قرارداد تجاری برپایه رعایت منافع طرفین و داشتن آگاهی کامل در قبول تعهدات مندرج در قرارداد با حفظ اصول و حقوق مورد نظر اشخاص از جمله مواردی است که دقت و احاطه بر فرایند اجرای آن کاملا"ضروری و حیاتی می باشد.

باید خاطر نشان کرد که اغلب، واژه قرارداد ( معادل آن در زبان انگلیسی: (cantract در ذهن بسیاری از مدیران، مهندسان دارای معنی و تفسیر شفاف و دقیقی نمی باشد و یا نهایتا" هرگونه شفافیت موضوع قرارداد در موضوعاتی از قبیل شرایط عمومی و خصوصی ،برنامه زمان بندی، فهرست مقادیر کار، مشخصات فنی، دستور العمل ها، استانداردها و نقشه ها خلاصه میگردد.

در حالیکه منظور اصلی از یک قرارداد به معنای متن موافقت نامه به انضمام تمامی اسناد و مدارک ما قبل و ما بعد قرارداد (حین اجرای تعهدات) نیز می باشد. که اسناد ما قبل قرداد شامل صورت جلسات، اسناد مناقصه/ مزایده، مصوبات کمسیون معاملات، مجوز های قراردادی و اسناد ما بعد قرارداد شامل شرایط جلسات خصوصی، صورتجلسات کارگاهی، صورت وضعیت ها، الحاقیه ها و احیانا" قراردادهای تکمیلی و هرگونه اسناد و ضمائم دیگر خواهد بود .

متن توافق نامه ها در حکم بدنه اصلی و سایر مدارک و ضمائم در حکم متعلقات آن می باشند. همواره هر پروژه از ابتدا تا مرحله خاتمه و تحویل و یا حتی در دوره تضمین همواره در حال تغییر و تحول و تکمیل شدن است. در هر شرایط قرارداد از جمله مبادله، فسخ، تعلیق، تنظیم صورت وضعیت کارها و غیره دارای تشریفات خاص است که مدیران و عوامل ستادی و اجرایی ناگزیر به درک و اطلاع کامل از تمام جزئیات آن می باشند.

هر نوع قرارداد تجاری که معمولا" تحت همین عنوان ازآن یاد می شود منظورآنست که معاملات صورت گرفته از حیطه صرفا" مصرف کننده و یا مصرف شخصی خارج شده است. لذا تمام معاملات تجاری مزبور  به عرضه و مبادله کالا وخدمات انواع معاملات اقتصادی از قبیل موافقت نامه های سرمایه گذاری، اعطای امتیاز، نمایندگی و قراداد های خدمات حرفه ای وغیره را در بر میگیرد.

تنظیم یک قراداد حرفه ای، دقیق و منسجم به چه قرادادی گفته میشود؟ دارای چه ویژگی های است؟آیا همان مقدار که خواسته های طرفین مکتوب شده و به مرحله اجرا در بیاید کافی است؟ اینکه طرفین قرارداد از موضوع کاری خود اطلاع کافی داشته باشند کافی است؟

آیا هر یک از قرادادهای مختلف با عناوین متفاوت دارای سرفصل های یکسان و مشخصات مشابه ای می باشند؟ آیا انتخاب نوع خاصی از قراداد با خصوصیات عملی و اجرایی آن ارتباط دارد؟ آیا در زمان حل اختلاف، عنوان قرارداد تاثیری در تفسیر آن خواهد داشت؟ و بسیاری از سوالات دیگر که تک تک آنها و بسیاری از دیگر ابهامات در ذهن هریک از فعالان اقتصادی ممکن است متبلور گشته ولی بدلیل ذیق وقت پاسخی برای آن پیدا نمی کنند و نتیجتا باعث بروز خسارت های کلانی در آینده فعالیت تجاری افراد ممکن است پدیدارگردد. لذا هر یک از قرارداد ها از جمله سرمایه گذاری مشترک، خرید و فروش، نمایندگی، توزیع، انتقال تکنولوژی، لیسانس، کلید در درست، بیع متقابل، تامین سرمایه، خدمات مشاوره، انواع پیمانکاری ساخت وخدمات فنی مهندسی، حمل و نقل، بیمه و بسیاری دیگر از انواع مختلف دارای ارزش و ویژگیهای منحصر به فرد خود میباشد که نه تنها خواسته های طرفین بلکه قوانین داخلی، بین المللی، عرف، و رویه های تجاری واجتماعی میتوانند در تنظیم آنها نقش بسزایی داشته و عدم توجه به هریک ازآنها ممکن است منجر به بروز اختلاف و درگیر شدن در سیستم قضایی و داوری را به همراع داشته باشد؛ البته همین امر موجب اتلاف وقت، سرمایه و انرژی و از بین رفتن بسیاری از فرصت های بالفعل و بالقوه خواهد گردید .

لذا اشراف یک فرد یا تیم مشاوره ای در زمینه تنظیم عقد هرقرارداد همچون بیمه ای است که ممکن است هریک از افراد برای منزل، ماشین، کارخانه و یا تامین سلامت خود در زمانهای بحران برای خود پیش بینی وتدارک دیده باشند با این تفاوت که در زمان بحران، نقش بیمه بعنوان پوشش افراد در خصوص جبران خسارت ها احتمالی است در حالیکه مشاور حقوقی و فنی جلوگیری و یا به حداقل رساندن خسارت  بحساب می آید؛ در این شرایط، آرامش نصیب افرادی خواهد شد که حتی در صورت بروز اختلافات فی مابین طرفین از مفاد بند بند منعقده این اطمینان حاصل می شود که هیچ گونه تهدید جدی برای آینده فعالیت اقتصادی او در این خصوص و یا زمینه های مرتبط با قرارداد نخواهد داشت.

بطور خلاصه تمامی قرار داد ها دارای چهار بخش عمده وتصمیم ساز می باشد.

1)مذاکرات وتوافقات اولیه

2)نحوه تنظیم قرارداد

3)نحوه اجرای تعهدات

4) فرایند رسیدگی به اختلافات احتمالی

مذاکرات اولیه:

در انواع قرارداد های داخلی و بین المللی به دلایل مختلف از جمله حجم مطالب، زمان مورد نظر، موارد فنی، میزان بها کالا و خدمات و بسیاری دیگر باعث میشود تا ابتدا طرفین قبل از انجام هرکار دیگری اقدام به انجام مذاکرات اولیه نمایند.که البته هرگونه مذاکرات اولیه باعث طولانی تر شدن دوره انعقاد قرارداد می شود ولی با این حال یکی از موارد ضروری میباشد تا هرگونه ابهام و شرایط دوگانه و یا نامشخص از میان برداشته شود. در مذاکرات اولیه و قبل از هرگونه انجام معاملات، مواردی از جمله بررسی اقتصادی و فنی، شرایط بازار، تخمین مشتری، تامین منابع مالی و... بررسی و مذاکره میگردد. در این مرحله خطری وجود دارد که ممکن است بعد از گذشت زمان زیاد در جهت به انجام رسانیدن مذاکرات اولیه، ممکن است هریک است از طرفین نسبت به عقد قرارداد سرباز زده و امتناع ورزد لذا محتملا" در قرارداد های دولتی برای جلوگیری از این اتفاق، تفاهم نامه مقدماتی تحت عنوان یاداشت تفاهم، پروتکل و یا امثالهم  اقدام میگردد. که طرفین در جهت قرارداد نهایی ملزم گردند.

در برخی از تفاهم نامه های مقدماتی شیوه انجام مذاکره، ترکیب هیات مذاکره کننده، تعداد جلسات، نحوه حل و فصل موضوعات، ارائه روشهای اجرایی پیشبرد مذاکرات و... در آن مشخص میشود. لذا توافق نامه های  مقدماتی به مجموعه ای از قولنامه ها، قراردادها، توافق نامه ها، موافقت نامه ها، یاداشت تفاهم ها، پروتکل وغیره اطلاع میشود که دلالت بر قصد طرفین نسبت به پیگیری انجام مذاکرات و نهایی کردن یک یا چند قرارداد در آینده دارد .

بعداز تفاهم نامه اولیه، معمولا" یکی از طرقین در پایان مذاکرات اولیه وظیفه تهیه پیش نویس اولیه قرارداد را بعهده میگیرد. تهیه پیش نویس قرارداد کار حساس، سخت و هزینه بر است که معمولا طرفی که داری اطلاعات و تخصص بیشتری به دیگری است این وظیفه را بعهده میگیرد. که البته این موضوع برای او دارای امتیازتی است. این امتیاز شامل به کنترل درآوردن آهنگ مذاکره بر طبق خواسته طرف تنظیم کننده خواهد بود و نیز انتخاب کلمات و عبارات نیز محدود شدن طرف دیگر نسبت به دخالت در موضوعات جدید از جمله مواردی است که به نفع تنظیم کننده پیش نویس می باشد. نکته اساسی که در مذاکرات اولیه ممکن است پیش آید این است که اگر یکی از طرفین بدون دلیل و یا با سوء نیت باعث قطع مذاکرات شده و نسبت به ادامه کار انصراف دهد در این مرحله تکلیف اطلاعلات رد و بدل شده چه خواهد شد؟

معمولا" در این این گونه مذاکرات ممکن است اطلاعات فنی و یا آماری خاص مطرح شود. با بیان اینگونه اطلاعات در جمع مذاکره کنندگان تکلیف انتشار اینگونه مطالب چه خواهد شد؟ مسئولیت افشا بعهده  چه کسی می باشد؟ واینکه چگونه میتوان از  بروز چنین اتفاقاتی جلوگیری کرد؟ و آیا راهکار قانونی برای آن وجود دارد؟

مذاکره در قراردادها، لحظه های از فرآیند قراردادی بحساب می آید. اگر بصورت شفاهی مطالب رد و بدل گردد، مطمئنا" اثبات آن غیر ممکن نیست بلکه بسیاردشوار می باشد تا قصد هریک از طرفین در مذاکرات مقدماتی را در مرحله اختلافات بوجود آمده بتوان ثابت کرد.  به همین جهت مکتوب کردن توافقات مقدماتی می تواند این موضوع را تسهیل نموده و در فرآیند اجرای تعهدات اگر مطلبی در متن قرارداد به خوبی درج نشده باشد بتوان به مذاکرات مقدماتی ارجاع داده شود. لذا توافقات مکتوب اولیه به آزادی قرارداد بستن و یا نبستن خدشه ای وارد نمی کند بلکه تعهداتی از قبیل محرمانه بودن مذاکرات، انحصار، مدت دوران مذاکره و غیره را برای طرفین مشخص می نماید که ضمانت اجرای تعهدات بر مذاکره کنندگان باز میشود که به تشکیل یا عدم تشکیل قرارداد میان آنها بستگی خواهد داشت. دراین حالت تقصیرهایی از جمله عدول از ایجاب (قصد معامله) از روی تقصیر، وقت کشی به هدف موفقیت در مذاکره، قطع مذاکره با سوء نیت و غیر موجه و موارد مشابه به پرداخت خسارت بعنوان ضمانت اجرای نقض تعهدات منجر میگردد. 

 

نحوه تنظیم قرارداد

نکته ای که باید درتنظیم قراردادهای تجاری توجه کرد این است که چه عواملی در شکل گیری بهتر قرار داد ها نقش موثرتری دارند یعنی اینکه بتوان تشخیص داد که آیا قالب مورد اشاره طرفین بهتر است در قالب قرارداد نمایندگی انحصاری بسته شود و یا مشارکت تجاری یا قرارداد توزیع و یا هریک از قالب های دیگر، که تک تک آنها دارای ویژیگی های خاص خود می باشند و در صورت عدم رعایت قالب صحیح ممکن است منافع هر یک از طرفین به نوعی تحت شعاع قرار گیرد و حتی در مواقعی منافع مورد نظر حاصل نگردد.

قراردادهای بین المللی که معادل انگلیسی آن international contract می باشد از نظر تبعیت آنها از حقوق مدنی ایران و نیز شمولیت شان به احکام  و مقررات جاری در حقوق ایران هیچ گونه تفاوتی با قراردادهای داخلی ندارند البته به شرطی که در ایران تنظیم شده باشند و یا در صورت تنظیم در خارج از ایران، قانون ایران را بعنوان قانون حاکم در نظر بگیرند. صفت بین المللی بودن قرارداد در نظریه های بسیار جدید حقوقی شامل خارجی بودن یکی از رکن های قرارداد از جمله مکان اجرای تعهد، تابعیت متعاملین، زبان قرارداد، و بسیاری از عواملی که باعث شود تا یکی از رکن های قراردادی از خصوصیت صرفا " داخلی فاصله بگیرد .

بین المللی بودن قراردادها به حاکمیت دولتها ارتباطی پیدا نمی کند ودر نتیجه تابع ضوابط حقوق بین المللی عمومی نخواهد بود. لذا یک قرارداد در حقوق داخلی از نظر ماهیت، کیفیت و همچنین آثار حقوقی با یک قرارداد بین المللی تفاوت بنیادی نداشته وکاملا" داخل یک ردیف حقوقی قابل مطالعه می باشد و بین المللی تلقی شدن آن به لحاظ یک عنصر خارجی از جمله تابعیت، محل انجام و یا موضوع قرارداد که مربوط به یک کشور دیگر است می باشد، بنابراین ارتباطی با حاکمیت دولت ها  که موضوع اصلی حقوق بین المللی است ندارد.

حال سوالی که ممکن است مطرح گردد اینست که اگر یک قرارداد داخلی را اشتباها" بین المللی فرض کنیم و یا بلعکس چه تاثیری در آثار حقوقی مترتب با آن و یا تاثیر آن در اجرای قرارداد و یا نحوه حل اختلاف ناشی از آن خواهد داشت؟ و اینکه آیا بین المللی بودن و یا نبودن می تواند در شروط و تعهدات مندرج در متن قرارداد تاثیر گذار باشد؟ وآیا این تاثیر تا آن حد می باشد که منافع طرفین را تحت شعاع خود قراردهد؟

قراردادهای بین المللی از جهات گوناگون با قراردادهای داخلی تفاوت دارند که مهمترین آن ارتباط قراردادها بین المللی به بیش از یک نظام ملی است؛ یعنی نظامهای حقوقی متفاوتی (حداقل دونظام ) با آن در ارتباط است و تاثیراتی بر نحوه تنظیم آنها خواهد گذاشت .

یکی از موارد تنظیم قرارداد انتخاب زبان قرارداد است. آیا بنظر شما متن قرارداد اگر به زبان فارسی نوشته شده باشد و طرف دیگر قرارداد بدلیل اینکه زبان اصلی او انگلیسی هست،  همان قرارداد را به یک مترجم داده تا برای طرف مقابل برگردان نماید از نظر شما صحیح است؟ اینکه چقدر مفهوم و معنای موضوع مطرح شده در زبان دوم تامین شده باشد دارای آنچنان اهمیتی است که ممکن است کل دارایی هریک از طرفین را تا مرز 100% به خطر بیاندازد. و اینکه آیا اصطلاحات حقوقی بکار رفته دریک زبان، دقیقا" در زبان دوم همان را استفاده میکنند؟ و یا اصلا" چنین مفهومی در قوانین حقوقی آنها مطرح می باشد یا خیر ؟

دیگر موضوعات مطرح در انعقاد قرار داد ذکر مشخصاتی از جمله موضوع، کمیت وکیفیت مورد معامله، مبلغ، مدت اجرا و موارد مشابه می باشد. باز هم افرادی وجود دارند که به دلایل مختلف از جمله رفاقت، دوستی، رودربایستی، عدم آگاهی و شاید هم قرار گرفتن در شرایط پراسترس دست به اشتباهاتی بزنند ازجمله اینکه به نکاتی از جمله شفافیت در اعداد و ارقام، تاریخ شروع، مدت انجام کار وخیلی از مواد اینچنینی را یا نادیده بگیرند و یا توجه نکنند. بطور مثال برای مطرح کردن کیفیت یک محصول از واژه های مانند "مناسب، خوب، با کیفیت" و یا برای پرداخت از واژه های از جمله "در اولین فرصت، به تناسب انجام و یا دریافت کالا، به محض اطلاع رسانی" و بسیاری از موارد مشابه وجود دارد که طرفین در گردابی از مشکلات قرار خواهد داد. لذا تعیین دقیق حقوق و تعهدات طرفین می بایست صریح و منجز باشد و راه را برای گریز از انجام تکالیف و حقوق طرف مقابل مسدود نماید.

همچنین دیگر موضاعات قابل تامل را میتوان از جمله  قانون حاکم، مراجع حل اختلاف، شیوه پرداخت، نحوه حمل نقل، بیمه ومالیات، حوادث پیش بینی نشده، جرائم وخیارات دریافت تضامین مختلف نام برد که هریک از آنها نیاز به آگاهی به خصوصیات و ویژگیهای مربوط به خودش را داشته و در مراودات بین المللی از حساسیت بیشتر برخوردار خواهد بود .

در بعضی مواقع تجار از قراردادهای نمونه که متنی ازپیش تهیه شده می باشد استفاده میکنند. در اینگونه قرارداد ها معمولا مواردی از جمله تعهدات طرفین، ضمانت اجراها، نحوه حل دعاوی و موارد مشابه در آن پیش بینی شده است که با پر کردن جاهای خالی که عمدتا" مربوط به اسامی طرفین، موضوع قرارداد و قیمت قرارداد می باشد تکمیل میگردد. اینگونه قراردادها اصولا" به نحوی تنظیم می شوند که در مورارد مشابه قابلیت استفاده داشته باشند.

نکات قابل تامل در قرارداد نمونه شامل موارد ذیل می باشد که در بعضی از موارد مفید و در مواردی هم میتواند گمراه کننده برای هریک از طرفین قرارداد باشد.

1- این گونه قرارداد ها به دلیل آماده بودن شروط قراردادی از پیش تعین شده باعث می گردد تا وقت کمتری از افراد گرفته و سریعتر به توافق نزدیک شوند. لذا به مسائل مهمتری از جمله قیمت، نحوه پرداخت، کیفیت کالا یا خدمات  و.... پرداخته خواهد شد.

2- اگر اینگونه قراردادها توسط سازمانهای مطمئن وشناخته شده تنظیم گردد، به دلیل اشراف کامل به عرف ها و قوانین ملی و یا بین المللی میتواند دارای ارزش بسیاری باشد. چرا که بوسیله افراد توانمند در حوزه های تجارت و حقوق تنظیم گردیده است .

3-اینگونه قراردادها نمونه در بر طرف کردن نیازهای پروژه های بزرگ صنعتی و اقتصادی تا حدی ناتوان هستند زیرا این گونه پروژها دارای مشارکت چندین شرکت خارجی و داخلی و نیز کم بودن تاثیرات نظام حقوق ملی (داخلی) را تجربه میکنند. لذا اکتفا کردن به قواعد عمومی، رضایت طرفین را جلب نخواهد کرد و ترجیح میدهند تا خودشان قراردادی متناسب با حرفه و تجارت خود تنظیم کنند.

4- درجایی که استفاده از قراردادهای نمونه رضایت طرفین را برآوره نخواهد کرد، ازآن بعنوان پیش نویس استفاده میگردد و جزئیات آن را متناسب با شرایط خود تغییر می دهند.

5- قراردادهای نمونه به دلیل کلی بودن مندرجات آن می بایست توجه داشت تا نکته ای خارج از عرف و یا قوانین یک پروژه خاص نوشته نشده باشد.که در صورت نقض آن در همان محدوده در خصوص آن موضوع خاص بی تاثیرخواهد بود. و در صورت عدم درج مطلب مورد نیاز طرفین، مطابق با قانون حاکم بر قرارداد حل و فصل خواهد شد.

6- نکته مهمی که درمورد قراردادهای نمونه می بایست دقت نظر صورت گیرد اینست که ممکن است به دلیل عدم تناسب مورد نیاز طرفین در مواد قرارداد، طرفین مجبور به انجام تغییرات جزیی در شرایط قرارداد شوند که در این زمان نکته اساسی اینست که ممکن است منجر به تعارض و ناهماهنگی بین اجزای قرارداد شود، لذا لازم است دقت کافی شود تا در صورت ضرورت، سایر قسمت های قرارداد نیز به تناسب تعدیل گردد.

ویژگی های یک مشاور خوب

1- تسلط کافی به رژیم حقوقی حاکم برقرارداد داشته باشد تا احکام مربوط به آن در بند بند قرارداد مورد توجه قرارداده و احتمالات آتی را برای هرگونه اختالافات فی مابین طرفین تخمین زده و راه حل شایسته ای با توجه به رژیم حقوقی حاکم در نظر گیرد .

2- باید آشنایی کامل به فنون نگارش، دستور زبان، لغات و ادبیات زبان قرارداد را داشته باشد. گاهی عدم توجه به یک ویرگول و یا یک نقطه میتواند قرارداد را با ابهام روبرو کند.

3- باید آشنایی کامل به زمینه کاری و شغلی قرارداد هم داشته باشد. بطور مثال صنعت نفت، صنعت سینما ،صنعت لوازم خانگی و بسیاری از صنایع دیگر که دارای ویژگی های منحصر به خود میباشد.

4- دارای روابط عمومی مناسبی باشد که با استفاده بیش از حد از الفاظ حقوقی موجب برهم خوردن توافق نشود .

5- آشنایی با عرف ها و رویه های تجاری وحقوقی.

 

نکات ضروری در هنگام تنظیم قرارداد

 

1. پیش نویس قرارداد را خوب ببینید، بخوانید و بفهمید.

2. پیش نویس قرارداد را چندین بار مطالعه کنید و برای امضای آن عجله نکنید. سعی کنید شما ارائه دهنده اولین پیش نویس از قرارداد باشید.

3. در خصوص پیش نویس قرارداد، با مشاور حقوقی و وکیل متخصص قرارداد ها مشورت کنید.

پیشنویس قرارداد خود را برای طرف مقابل ارسال کنید و موارد اصلاح شده توسط طرف مقابل را مجدداً بررسی کنید تا به نسخه نهایی برسید.

4. قرارداد را تایپ کنید تا همه نسخه های آن متحد المتن و متحد الشکل باشد.

5. کلیه صفحات قرارداد امضاء شود نه فقط صفحه آخر، در ضمن کلیه اوراق پیوست های قرارداد امضاء شود و در قرارداد به پیوست داشتن و در کلیه اوراق پیوست نیز به منضم بودن به قرارداد شماره …. مورخ …. تصریح شود.

6. از طرف بخواهید در ذیل امضای خود نام کامل خود را به همراه تاریخ با دست خط خودش درج کند و اثر انگشت هم بزند.

7. تعداد نسخه های اصل قرارداد ذکر شود و این که مبادله گردیده است.

8. اگر نسخه های قرارداد کاربنی است، نسخه های کاربنی بدون کاربن امضاء شود.

9. از خط خوردگی، ابرو باز کردن، عوض کردن خودکار، نوشتن مجدد روی امضا، پر رنگ کردن یک کلمه یا عدد و … جداً پرهیز شود.

10. مواظب اشکال تایپی و سهو قلم و غلط املایی و صفرها، ریال، تومان، تاریخ ها و … باشید.

12. اسم کامل شناسنامه ای، پسوندها، پیشوندهای نام و نام خانوادگی طرفین در قرارداد نوشته شود. صفحه توضیحات شناسنامه را هم ببینید. اگر طرف قرارداد دارای اسم مستعار و لقب مشهور است، به این موضوع نیز در قرارداد اشاره شود.

13. خودکار یا قلمی که قرارداد با آن نوشته می شود و طرف مقابل با آن امضاء می کند، موضوع مهمی است که باید جدی گرفته شود. باید مواظب خودکارهایی که جوهر آن بعد از چند روز محو می شود باشیم.

14. قرارداد حتی الامکان به امضای شهود معتبر برسد و مشخصات شهود ذکر شود.

15. در قراردادهای چاپی فقط به مطالب دستنویس اهمیت ندهید. قسمت های چاپی را هم بخوانید و در صورت تعارض با موارد دستنویس، آن ها را خط بزنید.

16. به محل تنظیم قرارداد در متن قرارداد تصریح شود.

17. قرارداد باید دارای تاریخ و شماره باشد. تاریخ قرارداد را با اقدامات تکمیلی قابل اثبات سازید. یادتان باشد که به استناد ماده ۱۳۰۵ قانون مدنی، تاریخ سند عادی در برابر اشخاص ثالث قابل استناد نیست. مثلاً به بهانه ای قرارداد را در یک پرونده تامین دلیل یا اداره دولتی درج کنید یا یک اظهارنامه که در آن به قرارداد اشاره کرده اید به آدرس غیر واقعی بفرستید تا بعداً اثبات شود در آن تاریخ قرارداد شما وجود خارجی داشته است. بنابراین به تاریخ روی قراردادتان دلخوش نکنید. قراردادی که یک سال پیش نوشتید، اشخاص ثالث می توانند ادعا کنند که دیروز نوشتید و تاریخ آن را به قبل زدید. بار اثبات تاریخ نوشتن قرارداد به عهده شماست.

18. در صورتیکه طرف معامله شماره حساب شخص دیگر را می دهد در قرارداد قید شود.

19. اگر در قرارداد به شما چک می دهد آیا چک خودش است؟ اگر چک دیگری باشد، طرف قرارداد پشت چک را به عنوان ظهر نویس امضاء کند. همچنین رضایت صاحب حساب چک را مطمئن شوید. امضای طرف را در قرارداد با امضای مندرج در چک مقایسه کنید.

20. اگر خریداران چند نفر هستند و فقط یکی از آن ها چک ثمن را صادر می کند، سایر خریداران هم پشت چک را به عنوان ضامن امضاء کنند. در ضمن بعد از امضای قرارداد، هیچ گاه چک ثمن قرارداد را با چک مشابه دیگر تعویض نکنید.

21. وقتی چک می دهید رسید تحویل چک را از طرف مقابل بگیرید و یا در قرارداد تصریح شود. و ترجیحا از چک های ثمن قرارداد کپی بگیرید تا در آینده بتوانید تاریخ قرارداد را در مقابل اشخاص ثالث و یا پلیس و مراجع قضایی اثبات نمایید.